Milli Kurtuluş Tarihi 2

Doğan Avcıoğlu, fikirleri, yaşamı ve yapıtlarıyla özellikle 1960’lar ve 1970’lerden günümüze kadar sol, sosyalist, hatta milliyetçi kesimleri etkilemiş, yakın tarihimizin önemli bir düşünce ve siyaset insanıdır.

1926 Bursa doğumlu olan Doğan Avcıoğlu, Fransa’da sosyal bilimler ve ekonomi okuduktan sonra 1955’te Türkiye’ye dönmüş, yedek subay olarak askerliğini yaptıktan sonra Merkez Bankası’nda raportör, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü’nde (TODAİE) araştırma görevlisi olarak çalışmıştır. 1956’dan başlayarak dönemin etkili dergileri olan haftalık “Akis” ve “Kim” dergilerinde yazmış, 1957’den başlayarak CHP araştırma bürosunda çeşitli konularda incelemeler ve çalışmalar yapmış, CHP’nin yayın organı “Ulus” gazetesinde yazıları yayınlanmış ve bir süre dönemin muhalif dergilerinden “Akis”i yönetmiştir. 27 Mayıs 1960’tan sonra CHP kontenjanından Kurucu Meclise üye seçilen Avcıoğlu, Kurucu Meclis’te Anayasa Komisyonu üyesi olarak 1961 Anayasası’nın hazırlanmasında görev almış, 1960-61’de “Vatan” ve “Ulus” gazetelerinde yazıları yayınlanmıştır. 20 Aralık 1961’de Mümtaz Soysal ve Cemal Reşit Eyüboğlu’yla birlikte sol muhalif hareketin sözcülüğünü yapacak olan döneminin en etkili dergisi “Yön”ü çıkarmaya başlamıştır. İlk sayısında yayınlanan Aydınların Ortak Bildirisi ile siyasal ve entelektüel olarak etkili bir konum kazanan Yön dergisi, Doğan Avcıoğlu’nun birinci sayıdaki başyazısında “Türkiye’nin kurtuluşu sosyalizmle olur” sözüyle olduğu gibi tabuları yıkacak, yayın hayatı boyunca ele aldığı konular ve ileri sürdüğü tezlerle daha sonra Yön Hareketi olarak anılacak olan politik bir harekete dönüşerek 68 kuşağını etkileyecek ve ayrıcalıklı yerini uzun yıllar koruyacaktır. Türk solunun 1960’lı yıllardaki “en demokratik atmosferli dergisi” olarak nitelenen ve 30 Haziran 1967 tarihine dek toplam 222 sayı yayınlanacak olan Yön dergisi Doğan Avcıoğlu ismi ile özdeşleşirken, Avcıoğlu’nun bu dönemdeki görüşleri şöyle özetlenebilir: 

 

“Türkiye siyasi bağımsızlığını ekonomik bağımsızlık temeline oturtamamış az gelişmiş bir ülkedir. Türkiye’de, bağımsızlıktan taviz vermeksizin, devrimler yoluyla düzen değişikliğini gerçekleştirerek, kısa sürede çağdaş uygarlığa ulaşma amacını güden Kemalist devrim yarıda kalmıştır. Yarıda kalmış Kemalist devrimi tamamlayacak, kısa sürede Türkiye’yi çağdaş uygarlık düzeyine ulaştıracak tek yol ise sosyalizmdir. Ne var ki Türkiye’de, isçi sınıfı henüz niceliksel ve niteliksel açıdan devrimci eyleme öncülük edebilecek birikime sahip değildir.

Türkiye’ye tutucu güçler koalisyonu egemendir; bu nedenle, Türkiye’de sosyalist hareketin, çok partili demokratik siyasal düzen içinde iktidara gelme olasılığı çok zayıftır. Devrimci eyleme, isçi sınıfı niceliksel ve niteliksel olgunluğa erişinceye dek, devrimci bir geleneğe sahip olan asker- sivil aydınların liderliğinde zinde güçler öncülük edebilir.”

 

Avcıoğlu, 1968 yılında yayınlanan ve “1969 Yunus Nadi Armağanı”nı alan “Türkiye’nin Düzeni” adlı yapıtında arayış içinde olan Türk soluna yeni açılımlar getirmiştir. “Komünist”, “Amerikan Tipi” ve “Milli Devrimci Kalkınma” yolu olarak üç kalkınma yolunun bulunduğunu söyleyen Avcıoğlu, bir tür devletçi sosyalist ekonomi modeli önerdiği “Türkiye için milli devrimci kalkınma stratejisi”nin esaslarını bu yapıtında anlatmıştır.

Doğan Avcıoğlu, 1969’da “31 Martta Yabancı Parmağı”nı yayınlamış ve aynı yılın ekim ayında Türkiye’nin düzen değişikliği ve milli devrimiyle ilgili araştırmaların yer aldığı ve politik gerçeklerin kamuoyuna açıklanmasını amaçlayan haftalık “Devrim” gazetesini çıkarmaya başlamıştır. 

 

“Yön arayıştı, şimdiyse yön belli olmuştur” diyen Avcıoğlu,1971’de “Devrim Üzerine” adlı çalışmasını yayınlamıştır. 12 Mart sonrasında “Madanoğlu cuntasının elemanı olduğu, orduyu isyana teşvik ettiği” suçlamasıyla 27 Mayıs’ın güçlü adlarından emekli general Cemal Madanoğlu, İlhan Selçuk, İlhami Soysal, Ali Sirmen gibi arkadaşlarıyla birlikte tutuklanan Avcıoğlu, sonraki yıllarında aktif siyasetin dışında kalarak ülkemizin dünü, bugünü ve geleceğiyle ilgili tarihsel, toplumsal, siyasal araştırmalara ağırlık vermiştir. Cezaevinden arkadaşı Ali Sirmen’in “Doğan Avcıoğlu’nun acelesi vardı. Peşinden atlı kovalar gibi kafasını kaldırmadan çalışıyordu” diye anlattığı Avcıoğlu’nun birçok araştırmacının kaynak kitap olarak kullandığı ve yayınlandığı tarih olan 1974’ten günümüze dek güncelliğini yitirmeyen dört ciltlik “Milli Kurtuluş Tarihi: 1885’ten 1995’e” adlı çalışması yayınlanır. 

Doğan Avcıoğlu, geniş bir tarih perspektifi ve bilinciyle hazırladığı ve ilk cildi 1978’de yayınlanan “Türklerin Tarihi”nde (Tekin Yayınevi) ulusal tarih anlayışlarından başlayarak Göktürkler, Uygurlar, Rusya ve Avrupa Türkleri, göçebe feodalizmi, Anadolu’nun İslamlaşması ve Türkleşmesi, Ermeni sorunu, Bektaşilik, Ahilik, Doğu Anadolu’nun geri kalış nedenleri ve Kürt sorunu gibi güncelliğini yitirmemiş konuları işlemiştir. 

Roger Garaudy’nin “Sosyalizm ve İslamiyet”, Jules Moch’un “Sosyalizme Giriş” adlı yapıtlarını Türkçeye kazandıran; dergilerde yayınlanmış ama kitaplaşmamış yüzlerce yazısı olan yakın tarihimize tuttuğu ışıkla ve tarihten yararlanarak atılacak adımların belirlenmesi doğrultusunda ulusal bir devrim anlayışının mimarı olan Avcıoğlu 4 Kasım 1983’te aramızdan ayrılmıştır. 

Kitapları:

Türkiye’nin Düzeni: Dün-Bugün-Yarın (1968, Tekin Yayınevi 1998), 

31 Mart’ta Yabancı Parmağı (Bilgi Yayınevi, 1969), 

Devrim Üzerine (Bilgi Yayınevi, 1971), 

Milli Kurtuluş Tarihi: 1885’ten 1995’e (Tekin Yayınevi, 4 cilt, 1974), 

Devrim ve Demokrasi Üzerine (1980, Tekin Yayınevi 1997), 

Türklerin Tarihi (5 cilt, 1978-1985, Tekin Yayınevi 1997). 

 

Çevirileri: 

Roger Garaudy, Sosyalizm ve İslamiyet (E. Tüfekçi ile, Yön Yayınları 1965), 

Jules Moch, Sosyalizme Giriş (Selahattin Hilav’la, İstanbul Devrimci Yayınlar Kooperatifi 1970).